Zwrot PCC od umowy zawartej w warunkach błędu

Podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi na rzecz podatnika na jego wniosek m.in. w przypadku, gdy został on uiszczony od umowy sprzedaży, od której skutków prawnych jedna ze stron uchyliła się z powołaniem na błąd. Uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia. Podatek nie podlega jednak zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.

O CO PYTAŁ PODATNIK?

We wrześniu 2012 r. małżonkowie nabyli nieruchomość lokalową w drodze umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego. Notariusz pobrał i odprowadził podatek od czynności cywilnoprawnych w kwocie 3.600 zł. Strony w umowie sprzedaży umówiły się m.in., że zbywca w określonym czasie spełni warunki i doprowadzi do wykreślenia z księgi wieczystej obciążającej zakupiony lokal. Hipoteka ustanowiona została na rzecz gminy i zabezpieczała zwrot kwoty stanowiącej wartość zwaloryzowanej bonifikaty. Do jej wykreślenia jednak nie doszło. W tej sytuacji kupujący złożyli przed notariuszem oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych umowy sprzedaży zawartej pod wpływem błędu. Tym samym przywrócono stan prawny sprzed pierwotnej umowy sprzedaży, co też znalazło odbicie w księdze wieczystej prowadzonej dla danego lokalu.

W związku z tym zadano pytanie, czy w tej sytuacji kupującym, którzy uchylili się od skutków prawnych umowy sprzedaży z powołaniem na błąd, przysługuje prawo zwrotu od Skarbu Państwa PCC, uiszczonego przy zawieraniu pierwotnej umowy sprzedaży. Zdaniem podatnika przysługuje mu zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych w kwocie 3.600 zł, który został pobrany przez notariusza przy pierwotnej umowie sprzedaży.

ZDANIEM IZBY SKARBOWEJ:

Organ podatkowy uznał stanowisko podatnika za prawidłowe. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, podatek podlega zwrotowi m.in. wówczas, gdy uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna). Nieważność względną powodują:

a) błąd co do treści; błąd to mylne wyobrażenie co do rzeczywistego stanu rzeczy,

b) podstęp, czyli błąd kwalifikowany polegający na celowym wprowadzeniu w błąd osoby składającej oświadczenie,

c) groźba, czyli wywarcie przymusu psychicznego w sposób budzący strach; groźba powinna być bezprawna (np. groźba pobicia), bezwzględna i poważna,

d) wyzysk, czyli zastrzeżenie w umowie rażąco niewspółmiernych, wzajemnych świadczeń przez stronę wyzyskującą przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony.

Możliwość uchylenia się od skutków prawnych czynności prawnej (np. umowy) z powołaniem na błąd regulują przepisy Kodeksu cywilnego (art. 84 i 88). Jest to jedna z wad oświadczenia woli. W przypadku gdy takie oświadczenie zostało złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Przy czym ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej, np. umowy darowizny. Można jednak powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Chodzi o tzw. błąd istotny. Uchylenie się od skutków prawnych tak złożonego oświadczenia woli następuje poprzez oświadczenie złożone w terminie roku od wykrycia błędu. Samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych powoduje, że daną czynność prawną uważa się za nieważną od samego początku, tj. ze skutkiem wstecznym.

(interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 30 września 2012 r., nr IBPBII/1/436-167/13/MZ)

Komentarz redakcji

Samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych powoduje, że daną czynność prawną uważa się za nieważną od samego początku. W takim wypadku nie ma potrzeby sądowego unieważnienia umowy i wytaczania powództwa. Ewentualne rozstrzygnięcie sądu miałoby natomiast charakter deklaratywny (stwierdzający). W ramach postępowania o zwrot podatku organ podatkowy może uznać, że już samo złożenie przed notariuszem oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu powoduje, iż podjęta czynność prawna obarczona jest względną nieważnością, jeżeli co do tej kwestii nie było dotychczas odmiennego orzeczenia sądu powszechnego (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 6 marca 2008 r., sygn. akt I SA/Kr 1661/06; także interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 7 grudnia 2011 r., nr IBPBII/1/436-421/11/AŻ).