Umowa powiernicza bez PCC

Osoba fizyczna będąca polskim rezydentem podatkowym planuje zawrzeć umowę powierniczego nabycia udziałów. Na jej podstawie zobowiąże się nabyć udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wskazanej przez zleceniodawcę za przekazane przez niego środki pieniężne. Celem umowy będzie czasowe wykonywanie na rachunek zleceniodawcy praw udziałowych z tych udziałów, a następnie przeniesienie ich na zleceniodawcę. Czy w związku z zawarciem umowy powiernictwa po stronie powiernika powstanie obowiązek w podatku od czynności cywilnoprawnych?

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 295 ze zm.) w art. 1 ust. 1 zawiera zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem (patrz ramka). Oznacza to, że czynności w nim niewymienione nie podlegają opodatkowaniu PCC, nawet w przypadku, gdy w sferze gospodarczej wywołują skutki takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.

Umowa powiernicza to nienazwana umowa cywilnoprawna, do zawarcia której podstawą prawną jest zasada swobody kontraktowej uregulowana w art. 353¹ Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.). Zgodnie z jej brzmieniem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Konstrukcja umowy powierniczej opierana jest zasadniczo na przepisach Kodeksu cywilnego normujących umowę zlecenia. Stosownie do ich brzmienia, przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jeżeli z umowy ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Istotą umowy zlecenia jest odpłatne lub nieodpłatne dokonanie określonej czynności prawnej w imieniu dającego zlecenie, a w przypadku gdy tak stanowi umowa, w imieniu własnym, lecz na rachunek zlecającego. W ostatnim z wymienionych wypadków wszelkie nabycie praw lub rzeczy ma charakter powierniczy, natomiast przyjmujący zlecenie ma obowiązek wydać zlecającemu wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym.

W kontekście przywołanych regulacji prawnych należy stwierdzić, że umowa powiernictwa nie została wymieniona w katalogu czynności cywilnoprawnych wskazanych w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC i tym samym nie podlega opodatkowaniu PCC.

W związku z powyższym w opisanych okolicznościach po stronie powiernika nie powstanie obowiązek w podatku od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek ten nie powstanie również w momencie przeniesienia przez powiernika na rzecz powierzającego udziałów w spółce.

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają:

1)	czynności cywilnoprawne:
	-	umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
	-	umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
	-	umowy darowizny (części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy),
	-	umowy dożywocia,
	-	umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności (w części dotyczącej spłat lub dopłat),
	-	ustanowienie hipoteki,
	-	ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
	-	umowy depozytu nieprawidłowego,
	-	umowy spółki,
2)	zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych,
3)	orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1 lub pkt 2.