Wymogi formalne i zasady rozliczenia PCC przy zbyciu przedsiębiorstwa

Spółka z o.o. będzie kupować przedsiębiorstwo spółki jawnej. Nie obejmuje ono prawa własności nieruchomości. W skład przedsiębiorstwa nie wchodzą też inne składniki majątku o dużej wartości rynkowej. Jednak o jego cenie decyduje rozpoznawana w naszym mieście marka oraz stosunkowo duża baza klientów.

1) Czy w opisanych okolicznościach umowa sprzedaży przedsiębiorstwa może być zawarta w zwykłej formie pisemnej?

NIE. Sprzedaż stanowi zbycie przedsiębiorstwa. Konieczne jest zatem zachowanie wymogów wynikających z art. 75¹ § 1 i § 4 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.). Zgodnie z nimi zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jednak regulacja ta nie uchybia przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości. Jeżeli zatem w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość (prawo własności czy użytkowanie wieczyste), wówczas jej zbycie powinno nastąpić w formie aktu notarialnego, zaś zbycie pozostałej części przedsiębiorstwa może nastąpić w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Nie ma też przeszkód, aby całe przedsiębiorstwo zostało zbyte z zachowaniem formy aktu notarialnego.

W okolicznościach opisanych w pytaniu wskazano, że w skład przedsiębiorstwa nie wchodzi nieruchomość. Oznacza to, że umowa sprzedaży powinna mieć formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi. Sama forma pisemna to za mało.

2) Jak wyliczyć podstawę opodatkowania PCC? Czy wystarczy uwzględnić wartość rynkową nabywanych składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, czy istotna jest cena, która uwzględnia także jego renomę i bazę klientów?

Umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych podlega PCC. Czynność sprzedaży przedsiębiorstwa nie jest objęta VAT, dlatego też konieczne jest rozliczenie PCC.

Podstawę opodatkowania przy umowie sprzedaży stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego. Zastosowanie mogą mieć dwie stawki podatku (2% i 1%). Podatek pobiera się według stawki najwyższej od łącznej wartości rzeczy lub praw majątkowych, jeżeli podatnik, dokonując czynności cywilnoprawnej, w wyniku której nastąpiło przeniesienie własności, nie wyodrębnił wartości rzeczy lub praw majątkowych, do których mają zastosowanie różne stawki (art. 7 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 pkt 1 ustawy o PCC - Dz. U. z 2024 r. poz. 295). Dlatego dla celów rozliczenia PCC według niższej stawki w umowie sprzedaży wyodrębnia się składniki przedsiębiorstwa, do których mają zastosowanie różne stawki. NSA w wyroku z dnia 12 maja 2022 r., sygn. akt III FSK 3366/21, wskazał, że wyodrębnienie wartości rzeczy i praw majątkowych powinno nastąpić równocześnie z dokonaniem czynności cywilnoprawnej, która przyjmuje postać umowy pisemnej. Wyodrębnienia takiego należy dokonać w treści umowy (lub jej załącznikach).

W kwestii ustalenia podstawy opodatkowania PCC w przypadku umowy sprzedaży przedsiębiorstwa jeszcze nie tak dawno w orzecznictwie sądowoadministracyjnym były prezentowane sprzeczne poglądy co do tego, czy należy wliczać do niej dodatnią wartość przedsiębiorstwa (tj. wartość związaną z marką/renomą czy bazą klientów przedsiębiorstwa). NSA w uchwale 7 sędziów z dnia 21 lutego 2022 r., sygn. akt III FPS 2/21, przesądził, że dodatnia wartość firmy (tzw. goodwill), rozumiana jako nadwyżka ceny nabycia nad wartością rynkową składników majątkowych przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, nie stanowi prawa majątkowego w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy o PCC. Oznacza to, że goodwill nie podlega opodatkowaniu PCC. Wystarczy uwzględnić wartość rynkową nabywanych składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Co ważne, przepisy ustawy o PCC nie zostały zmienione w omawianej kwestii od dnia podjęcia przywołanej uchwały.

W uzasadnieniu do niej NSA uznał, że w świetle obecnego brzmienia przepisów ustawy o PCC prawodawca nie czyni przedmiotem PCC umowy sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (jako całości), lecz sprzedaż poszczególnych jego składników i to tylko tych, które są rzeczami lub prawami majątkowymi. W konsekwencji w praktyce gospodarczej może dojść do sytuacji, w której w zależności od wartości firmy, tj. istniejącego stanu faktycznego, ostateczna cena przedsiębiorstwa będzie mniejsza, większa lub równa wartości rynkowej poszczególnych składników majątkowych wchodzących w jego skład.

Przy sprzedaży podatnikiem jest kupujący (tu: spółka z o.o.). Zobowiązany jest on po dokonaniu czynności opodatkowanej PCC, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie PCC (tj. PCC-3) oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. Wyjątek od tej reguły dotyczy sytuacji, gdy czynność dokonywana jest w formie aktu notarialnego. Wówczas to notariusz dokonuje niezbędnych czynności związanych z rozliczeniem PCC.