Skutki w PCC zawarcia umowy zamiany nieruchomości

Do notariusza zgłosiły się dwie osoby fizyczne zamierzające zawrzeć umowę zamiany nieruchomości. Czynność ta nie ma związku z prowadzonymi przez te osoby działalnościami gospodarczymi. Przedmiotem zamiany mają być nieruchomości gruntowe zbudowane budynkami mieszkalnymi o zbliżonej wartości. Czy notariusz jako płatnik podatku od czynności cywilnoprawnych powinien pobrać podatek od tej czynności?

Zgodnie z przepisami ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 170 ze zm.) notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego. Obowiązkiem rejentów jest uzależnienie dokonania czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku oraz wpłacenie pobranej kwoty na rachunek właściwego dla siebie organu podatkowego. W opisanym przypadku notariusz również będzie zobligowany do poboru PCC, chyba że stronami umowy będą osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn.

Umowy zamiany rzeczy i praw majątkowych generalnie podlegają podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Stosownie jednak do art. 9 pkt 5 ustawy o PCC zwalnia się od podatku zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego praw do domu jednorodzinnego lub praw do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie). W celu ustalenia, czy w danym przypadku znajdzie zastosowanie przywołane zwolnienie, muszą zostać spełnione łącznie wszystkie wymienione wcześniej warunki.

Należy zwrócić uwagę, że gdyby stronami umowy opisanej w pytaniu faktycznie były osoby zaliczone do wspomnianej I grupy podatkowej, to zwolnienie wynikające z art. 9 pkt 5 ustawy o PCC ma zastosowanie nie tylko do samego budynku mieszkalnego, lecz również do gruntu, na którym ten budynek jest posadowiony. Z cywilistycznego punktu widzenia nie jest bowiem możliwe przeniesienie własności gruntu bez posadowionego na nim budynku. Natomiast celem omawianego zwolnienia jest swobodna, nieobciążona fiskalnie wymiana nieruchomości mieszkalnych między osobami najbliższymi.