Zawierając umowę należy pamiętać o PCC

Zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby fizyczne zawierając umowy cywilnoprawne często zapominają o obowiązkach wobec organów podatkowych wynikających z podatku od czynności cywilnoprawnych. Wiele osób nie ma świadomości, że konsekwencją zawarcia umowy jest obowiązek podatkowy w zakresie PCC.

Obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych powstaje, co do zasady, z tytułu zawarcia jednej z umów (czynności), o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o PCC. Z punktu widzenia opodatkowania bez znaczenia pozostaje zatem ewentualnie osiągnięty dochód, istotny jest sam fakt dokonania konkretnych czynności (patrz ramka).

Obowiązek podatkowy w PCC występuje nie tylko w przypadku dokonania jednej z czynności wskazanych w ustawie, ale także, co do zasady, w przypadku zmiany tych umów, jeżeli powodują podwyższenie podstawy opodatkowania. Zachodzi on także gdy orzeczenia sądów, sądów polubownych, czy zawarte ugody wywołują takie same skutki prawne jak czynności określone w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Generalnie moment powstania obowiązku podatkowego w PCC powiązany jest z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej będącej przedmiotem opodatkowania. Szczegółowy moment powstania obowiązku podatkowego, co do niektórych czynności, określony został w art. 3 ust. 1 ustawy. Jednak z praktycznego punktu widzenia, poza momentem dokonania czynności cywilnoprawnej, obowiązek podatkowy najczęściej powstaje z chwilą powołania się przez podatnika na fakt dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie PCC w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym na fakt jej dokonania. Sytuacja określona w art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy jest bardzo specyficzna i dotyczy przypadku gdy podatnik podczas kontroli ze strony organów skarbowych (np. pod kątem nieujawnionych źródeł przychodów) powołuje się na pożyczkę jako źródło swojego majątku. W takiej sytuacji obowiązek podatkowy powstaje niejako ponownie z chwilą powołania się przez podatnika na pożyczkę.

Wyłączenia i zwolnienia

Niezależnie od katalogu czynności podlegających opodatkowaniu, ustawa zawiera także wykaz czynności, które nie podlegają podatkowi. Zostały one wskazane w art. 2 ustawy, a najczęściej stosowany przepis to art. 2 pkt 4 ustawy. Zgodnie z jego treścią PCC nie podlegają czynności cywilnoprawne, inne niż umowa spółki i jej zmiany:

a) w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem VAT,

b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od podatku VAT z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkiem:

umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,
umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

Oprócz czynności niepodlegających opodatkowaniu ustawa zawiera także szeroką listę zwolnień z podatku. W celu analizy, czy określona czynność korzysta ze zwolnienia należy sięgnąć do art. 9 ustawy.

Zasady opodatkowania

W treści art. 4 ustawy wskazano podmioty, na których ciąży obowiązek podatkowy, np. w przypadku umowy sprzedaży ciąży on na kupującym, a przy darowiźnie na obdarowanym. Przepisy nie wprowadzają zatem solidarnej odpowiedzialności obu stron umowy za uiszczenie podatku. Jeżeli natomiast obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach albo na stronach umowy zamiany, czy wspólnikach spółki cywilnej, zobowiązanymi solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty, strony umowy zamiany albo wspólnicy spółki cywilnej.

Regulacje dotyczące stawki podatku, jak również zasad określenia podstawy opodatkowania nie powinny powodować problemów praktycznych. Stawka podatku została szczegółowo określona dla poszczególnego rodzaju czynności (art. 7 ust. 1 ustawy). W zależności od czynności wynosi ona 1% lub 2% podstawy opodatkowania, wyjątki dotyczą czynności ustanowienia hipoteki i opodatkowania umowy spółki. Natomiast w sytuacji powołania się przez podatnika w trakcie postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki, stawka podatku ma charakter sankcyjny i wynosi 20% podstawy opodatkowania.

Przy ustalaniu podstawy opodatkowania PCC warto sięgnąć do art. 6 ust. 1 ustawy, który szczegółowo precyzuje ją dla poszczególnego rodzaju czynności, jednak najczęściej podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego. Jeżeli wskazana przez podatnika kwota budzi wątpliwości organu lub nie została w ogóle wskazana, organ ma możliwość jej zweryfikowania.

Ustawowy katalog czynności podlegających opodatkowaniu PCC ma charakter zamknięty.

Obowiązek w zakresie PCC należy realizować bez wezwania organu podatkowego. Podatnik zobowiązany jest do złożenia deklaracji PCC-3 i zapłaty podatku w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Opodatkowaniu PCC podlega:

•	umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
•	umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku,
•	umowa darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
•	umowa dożywocia,
•	umowa o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,
•	ustanowienie hipoteki,
•	ustanowienie odpłatnego użytkowania, odpłatnej służebności,
•	umowa depozytu nieprawidłowego,
•	umowa spółki.