Rozliczenie PCC w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa

Nasza spółka jawna zamierza nabyć przedsiębiorstwo indywidualnego przedsiębiorcy, który rezygnuje z dalszego prowadzenia działalności gospodarczej. Podpisy pod umową poświadczy notariusz, ale umowa nie będzie miała formy aktu notarialnego i nie załatwi on formalności dotyczących PCC. Czy konieczne jest rozliczenie PCC od tej czynności? Jeżeli tak, to według jakich zasad?

Umowa sprzedaży rzeczy i praw majątkowych podlega PCC. Dotyczy to w szczególności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski i odpowiednio praw majątkowych wykonywanych na jej terytorium (por. art. 1 ust. 4 pkt 1 ustawy o PCC - Dz. U. z 2023 r. poz. 170). W przypadku sprzedaży istotne jest wyłączenie od PCC czynności cywilnoprawnych, innych niż umowa spółki i jej zmiany:

a) w zakresie, w jakim są opodatkowane VAT,

b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z VAT z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkami, które nie dotyczą umowy sprzedaży przedsiębiorstwa,

c) niepodlegające VAT na podstawie art. 8c ust. 1 ustawy o VAT (Dz. U. z 2023 r. poz. 1570 ze zm.), z wyjątkami, które nie dotyczą umowy sprzedaży przedsiębiorstwa.

Na mocy ustawy o VAT transakcja zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie jest objęta VAT, a zatem konieczne jest rozliczenie PCC (patrz ramka). Obowiązek podatkowy przy umowie sprzedaży ciąży na kupującym. W związku z tym, że umowa zostanie zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, spółka jawna jako podatnik zobowiązana będzie po dokonaniu czynności opodatkowanej PCC, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie PCC (tj. PCC-3) oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Podstawę opodatkowania przy umowie sprzedaży stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego (art. 6 ust. 1 pkt 1 i ust. 2-4 ustawy o PCC). W orzecznictwie zostało przesądzone, że w świetle obecnego brzmienia przepisów ustawy o PCC dodatnia wartość firmy (tzw. goodwill), rozumiana jako nadwyżka ceny nabycia nad wartością rynkową składników majątkowych przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, nie podlega opodatkowaniu PCC (por. m.in. uchwałę składu 7 sędziów NSA z dnia 21 lutego 2022 r., sygn. akt III FPS 2/21). W przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa zastosowanie mogą mieć dwie stawki podatku, tj. 2% i 1% (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC). Podatek pobiera się według stawki najwyższej od łącznej wartości rzeczy lub praw majątkowych, jeżeli podatnik - dokonując czynności cywilnoprawnej, w wyniku której nastąpiło przeniesienie własności - nie wyodrębnił wartości rzeczy lub praw majątkowych, do których mają zastosowanie różne stawki (art. 7 ust. 3 pkt 1 ustawy o PCC). Dlatego dla celów rozliczenia PCC według niższej stawki w umowie sprzedaży wyodrębnia się składniki przedsiębiorstwa, ZCP, do których mają zastosowanie różne stawki. Wyodrębnienie takie powinno nastąpić równocześnie z dokonaniem czynności cywilnoprawnej, która przyjmuje postać umowy pisemnej. Wyodrębnienia takiego należy dokonać w treści umowy lub jej załącznikach (wyrok NSA z dnia 12 maja 2022 r., sygn. akt III FSK 3366/21).

Skoro art. 6 ust. 1 ustawy o VAT wyraźnie wyłącza (a nie zwalnia) z opodatkowania VAT transakcje zbycia przedsiębiorstwa, to transakcje takie - dokonywane w ramach czynności sprzedaży - jako pozostające poza zakresem wyłączeń z opodatkowania, wynikającym z art. 2 pkt 4 ustawy o PCC, podlegały opodatkowaniu tym podatkiem. W ocenie NSA podstawowe znaczenie dla prawidłowego stosowania art. 2 pkt 4 ustawy o PCC ma ustalenie, czy z racji dokonania czynności cywilnoprawnej powstaje obowiązek z tytułu podatku VAT, czy też nie. Nie ma natomiast znaczenia, czy w konkretnej sytuacji powstanie zobowiązanie podatkowe, czy też przysługiwać będzie zwolnienie od podatku.

Z wyroku NSA z dnia 13 grudnia 2022 r., sygn. akt III FSK 1345/21